Raarvihken tjïelte vaajtele eejhtegh jïh angkenh edtjieh naa varki nuepiem relevaante faagemaahtoem åadtjodh.  Jis dejtie tjoeperdimmide naa varki vueptiestieh dle maehtebe maaje dejtie tjoeperdimmide heerredh/steanadidh.  Dåeriesfaageles vierhtiedåehkie åtna lïhtsegh dej joekehth viehkiefaaleldahkijste tjïeltesne.  Dah bïhkedieh jïh viehkiehtieh. Ektesne barkede guktie dam dåeriesmoerem guarkede guktie sjiehteles råajvarimmieh maanagiertesne, skuvlesne jïh hïejmesne gaavnedh. Daate vierhtiedåehkie ajve meatan daej tjåanghkojne, jis ij vijrebe giehtjedimmie jallh viehkie daerpies. Dåeriesfaageles vierhtiedåehkie lea aaj tjåanghkoesijjie gusnie maehtede bïevnesh dej viehkiefaaleldahkijste- jïh instansijste åadtjodh.

Ulmie:

• Tjirkedh maanide jïh noeride mah joekehth daarpoeh/tjoeperdimmieh utnieh viehkiem dallegh åadtjoeh.

• Dejtie jarkoestimmide gïehtjedidh jïh viehkiehtidh jallh duvtedh jis daerpies.

• Tjirkedh jïh vaaksjodh guktie akte dejstie mah tjåanghkosne orreme dïedtem vaalta råajvarimmide fulkedh.

• Dej tsiehkine gusnie sjïere maanam gïehtjedidh, dle tjuara luhpiehtimmiegoerem nuhtjedh.

Tsiehkieh maam gïehtjedibie:

Maanah jïh noerh:

• Mah jeenjem skuvleste.

• Mah jorkesuvvieh vg. håjnan, nahkeren, måarehks jj.

• Gïele jorkesåvva, eah leaksoeh darjoeh, madtegelaakan pröövine gåarede.

• Mah eah maam sosijaale utnieh, oktegimse, ov-tråjjede, namhtah voelph.

• Mah leah jeenjem skïemtje, åejjie saejrede jj.

• Jeatjah tsiehkieh maam tjoeperdibie.

• Mah skïemtje eejhtegh utnieh.

• Mah jearsoesvoetem daarpesjieh.

• Dåehkie mij negatijve ektiedimmiemönsterem utnieh.

Ektiedimmie:

Ektiedimmietjåanghkojne leah skïemtjesåjhterh, byjjenimmiejarngen ektievoeteåvtehke, sjïere ped. koordinatovre, psykiske healsoe- jïh geeruvefaaleldahke. Jeatjah faagealmetjh maehtieh gohtjesovvedh jis daerpies.

Njieljh jaepesne dåeriesfaageles tjåanghkoeh. Göökte tjåanghkoeh tjaktjegen jïh göökte tjåanghkoeh gïjregen. Fïerhte tjåanghkoe vaalta medtie 1,5 tæjmoeh. Sjïere lïhtsegh tjåanghkojne. Mearan jeatjah faagebarkijh maehtieh tjåanghkose bööresovvedh jis daerpies jïh magkerh aamhtesh gïetedalledh.